Toksoplazmowa u kotów i ludzi – jak się nie zarazić?
Czy istnieje zagrożenie toksoplazmozą ze strony kotów?
Toksoplazmoza jest najbardziej rozpowszechnioną pasożytniczą zoonozą na świecie. Seropozytywność świadcząca o kontakcie z pasożytem występuje u kilkudziesięciu procent ludzi dorosłych na wszystkich kontynentach. Występowanie przeciwciał anty-Toxoplasma w surowicykrwi najczęściej jest przejawem nabytej odporności i rzadko świadczy o trwającym procesie chorobowym.
Zaliczany do Protista (dawniej Pierwotniaki) wewnątrzkomórkowy pasożyt T. gondii rozmnaża się w tkankach i narządach u wielu gatunków ssaków i ptaków. Tylko kotowate (Felidae) jako żywiciele ostateczni wydalają z kałem oocysty – formy rozwojowe T. gondii, które po 2-5 dniach przebywania w środowisku zewnętrznym stają się inwazyjne i zachowują zdolność do zarażenia przez wiele miesięcy. Oocystami mogą zarażać się ludzie i zwierzęta. Do inwazji dochodzi także po spożyciu surowego lub poddanego niedostatecznej obróbce termicznej mięsa i narządów wewnętrznych zarażonych zwierząt, gdzie pasożyt występuje w postaci tachyzoitów w komórkach oraz cyst wypełnionych bradyzoitami.
Zagrożenie dla człowieka stanowi przede wszystkim mięso świń, owiec i kóz. Uważane za zdrowe i ekologiczne mięso zwierząt dzikich także może stanowić zagrożenie toksoplazmozą. Szczególnie podatne na zarażenie są sarny, zające oraz ptaki łowne, przede wszystkim kaczki, gęsi i gołębie. Także mięso dzików może stanowić źródło zarażenia. Osoby mające styczność z tuszamistrzelonych zwierząt muszą być świadome tego, że ryzyko zarażenia toksoplazmozą stanowi kontakt z tkankami zwierząt w czasie czynności związanych z patroszeniem i skórowaniem.
Toksoplazmoza – czy koty stanowią zagrożenie dla ludzi?
Zdrowy, zadbany kot nie stanowi zagrożenia toksoplazmozą dla ludzi! Nie jest też zagrożeniem dla kobiety w ciąży!
Koty najczęściej zarażają się zjadając upolowane gryzonie i ptaki, względnie surowe mięso i narządy zwierząt zawierające tkankowe postacie T. gondii – tachyzoity i bradyzoity.
Siewcami oocyst są młode koty zarażone po raz pierwszy, u których występuje jelitowa postać toksoplazmozy, tj. dochodzi do namnażania się pasożyta w nabłonku jelita cienkiego i wytwarzania oocyst. W przebiegu choroby u młodych kotów występują zaburzenia oddechowe i nerwowe, często dochodzi do uszkodzenia wątroby i zaatakowania gałki ocznej.
Objawy kliniczne w postaci biegunek nie zawsze występują. Kot wydala oocysty od 3-10 dnia po zjedzeniu cyst tkankowych w mięsie zarażonych zwierząt, wydalanie oocyst trwa do 20 dni, jest najintensywniejsze między 2 i 5 dniem.
Zarażone młode koty mogą wydalać miliony oocyst. Te postacie pasożyta pozostają zachowują w środowisku zewnętrznym zdolność do inwazji przez 12-18 miesięcy.
Z epidemiologicznego punktu widzenia bardzo istotne jest to, że oocysty stają się inwazyjne 2-5 dni po wydaleniu z kałem (sporulacja oocyst).
U dorosłych kotów pojawia się odporność, brak jest objawów klinicznych zarażenia lub objawy są niespecyficzne (gorączka, spadek apetytu i osłabienie), nie występuje stadium jelitowe choroby (nie dochodzi do wydalania oocyst z kałem).
Objawy kliniczne u kotów dorosłych występują z reguły w przypadkach osłabienia odporności w przebiegu chorób wirusowych (FIV – wirus niedoboru immunologicznego kotów, FeLV – wirus białaczki kotów). Zwierzęta wykazują objawy ogólnej choroby, występuje gorączka, brak apetytu, otępienie, duszność, ból brzucha, stany zapalne w oku, rzadko zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Rzadko rozwija się stadium jelitowe choroby (wydalanie oocyst z kałem).
Obecność przeciwciał u kota jest dowodem kontaktu z pasożytem w przeszłości, stan ten jest więc gwarancją, że zwierzę nie stanowi zagrożenia dla domowników, oczywiście pod warunkiem, że pozostaje w dobrej kondycji zdrowotnej.
Co robić, aby koty nie stanowiły zagrożenia dla ludzi?
- nie karmić kotów surowym mięsem
- ograniczać kotom możliwość polowania na gryzonie i ptaki
- codziennie opróżniać kocią kuwetę
W przypadku kotów, które polują na gryzonie i ptaki nie można wykluczyć ryzyka dla ludzi! Gryzonie, a szczególnie myszy pełnią rolę bardzo istotnych żywicieli rezerwuarowych, podtrzymujących krążenie pasożyta w środowisku.
Toksoplazmoza u ludzi
U ludzi, podobnie jak u wielu gatunków ssaków oraz ptaków – żywicieli pośrednich T. gondiizarażenie pierwotne zwykle przebiega bezobjawowo.
U zdrowych osób dorosłych ryzyko ciężkiej choroby jest minimalne, występuje natomiast u osób z niedoborami odporności oraz u dzieci zarażonych przez matkę w życiu płodowym (toksoplazmoza wrodzona).
Toksoplazmoza nabyta (zarażenie pierwotne) u osób ze sprawnym systemem odpornościowym przebiega zazwyczaj bezobjawowo lub skąpoobjawowo (objawy rzekomo grypowe: stany podgorączkowe, osłabienie, bóle głowy i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, karkowych i potylicznych utrzymujące się 4-6 tyg.).
Ciężki przebieg toksoplazmozy nabytej obserwuje się u pacjentów z obniżoną odpornością (immunosupresja, długotrwała terapia przy użyciu środków przeciwzapalnych – kortykoterapia, wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności, AIDS)
Toksoplazmoza wrodzona występuje u płodów zarażonych przez łożysko wskutek krwiopochodnego przekazania tachyzoitów od zarażonej matki. Zagrożone są jedynie płody matek z pierwotnym zarażeniem w czasie ciąży. Nie w każdym przypadku pierwotnego zarażenia matki musi dojść do zarażenia płodu. Toksoplazmoza wrodzona może rozwinąć się tylko podczas jednej ciąży. Podstawowym kryterium rozpoznania pierwotnej toksoplazmozy u ciężarnej jest fakt pojawienia się u uprzednio seronegatywnej kobiety dodatnich odczynów w kierunku T. gondi (tzw. serokonwersja) (Niezgoda i Dobrzańska 2008. Toksoplazmoza wrodzona – rozpoznawanie i leczenie. Przewodnik Lekarza 2, 44-50).
Jak zapobiegać zarażeniu toksoplazmozą
W opinii epidemiologów główną drogą zarażenia ludzi toksoplazmozą jest spożycie oocyst znajdujących się w środowisku (gleba, woda), natomiast zjedzenie surowego/niedogotowanego mięsa uznawane jest za mniej istotną przyczynę zarażeń. O skażeniu środowiska oocystami świadczy wysoki odsetek serododatnich zwierząt roślinożernych (33-36% owiec i kóz w Europie), a także częsta obecność przeciwciał anty-Toxoplasma u wegetarian, wskazująca na spożywanie oocyst znajdujących się na niemytych warzywach i owocach.
Podstawowym zaleceniem w zapobieganiu zarażenia, szczególnie dla osób z grupy wysokiego ryzyka (kobiety w ciąży, które wcześniej nie miały kontaktu z pasożytem) jest spożywanie wyłącznie mięsa poddanego właściwej obróbce termicznej (gotowanie, smażenie, mrożenie w temp. -20°C przez minimum dwa dni). Nie należy próbować surowego mięsa w trakcie jego przyrządzania. Szczególnie narażone na zarażenie są osoby zajmujące się obróbką mięsa (toksoplazmoza – choroba zawodowa). Powinno się unikać picia wody z otwartych ujęć, przypadkowego połknięcia ziemi oraz kontaktu z odchodami kotów.
W warunkach domowych koty nie stanowią zagrożenia, pod warunkiem regularnego, codziennego opróżniania kuwet, aby nie dopuścić do sporulacji oocyst (zachodzi w ciągu 2-5 dni).
Zapobieganie toksoplazmozie wrodzonej – zalecenia dla przyszłych matek (Niezgoda i Dobrzańska 2008. Toksoplazmoza wrodzona – rozpoznawanie i leczenie. Przewodnik Lekarza 2, 44-50)
- Nie jedz surowego mięsa, dokładnie je gotuj i smaż, unikaj mięsa grilowanego
- Dokładnie myj deskę, naczynia i ręce ciepłą wodą z detergentem po kontakcie z surowym mięsem, owocami morza, brudnymi warzywami i owocami
- Myj i obieraj warzywa i owoce przed zjedzeniem
- Używaj rękawic przy pracy w ogrodzie i każdym kontakcie z ziemią
- Unikaj czyszczenia kociej kuwety, jeśli już, wykonuj tę czynność w rękawicach
- Nie karm kotów surowym mięsem
- Chroń żywność przed owadami